YORUBA TOPIC: ÀGBÉYẸ̀WÒ ÌLÀNÀ ORIN ỌRLANDÒ Ọ̀WỌ̀H

ÀGBÉYẸ̀WÒ ÌLÀNÀ ORIN ỌRLANDÒ Ọ̀WỌ̀H

LÁTI ỌWỌ́

JEGEDE OLARENWAJU

NọNBÀ ÌDÁNIMỌ̀: 1402/01/06/005

IṢẸ́ ÀPILẸ̀KỌ TI Ẹ̀KA ÈDÈ YORÙBÁ FÚN ÌKÀWÉ GBOYÈ ÌWÉ Ẹ̀RÍ ÀKỌ́KỌ́ NÍNÚ ÌMỌ̀ ÌJÌNLẸ̀ ÈDÈ YORÙBÁ TI MICHAEL ỌTẸDỌLA COLLEGE OF PRIMARY EDUCATION (MOCPED) NÍ ÌLÚ Ẹ̀PẸ́, NÍ ÌPÍNLẸ́ ÈKÓ.

OṢÙ ỌPẸ ỌDÚN 2017

IJẸ́RÍÌSÍ ÀTI ÀTỌ́NISỌ́NÀ

Èyí ni ìjẹ́ríìsì pé iṣẹ́ àkànṣe yìí jẹ́ ti arakùnrin Jegede Olarenwaju ti ẹ̀ka Èdè Yorùbá pẹ̀lú Nọ́nbá idánimọ̀: 1402/01/06/005 ti Ekiti State University Ẹ̀pẹ̀ ní ìpínlẹ̀ ẹ̀kó, ni o ṣe iṣẹ́ àpilẹ̀kọ yìí ni abẹ́ alábòójútó Iyá Àfin O.T. Ọlábọ̀dé.

………………………..                                   ………………………..

ÌYÀ-ÀFIN ỌLÁBỌ̀DÉ                                DÈÈTÌ

ÌDÚPẸ́

Yorùbá bọ́ wọ̀n ni “ẹni tí a ṣe lore tí o dupẹ́, bìí ọlọ́ṣà kónilẹ́rù lọ nipé “bí ọmọdé bá dúpẹ́ oore àná, á rí òmíràn gbá”. Èyí ló mú mi dúpẹ́ lọ́wọ́ Olódùmarẹ̀, ọba to mọ mì, tó mọ́ mí.

Mo dúpẹ́ fún ohun gbogbo tí Ọlọ́run ṣe fún mí, fún okun àti agbára tí ó fún mí láti ìgbà tí mo tí bẹ̀rẹ̀ ẹ̀kọ́ mi yìí, tí ó sì mú mí parí rẹ́ pẹ̀lú ayọ̀ àti àlààfíà iyín àti fún orúkọ rẹ̀ lókè ọ̀run.

Ọ̀pẹ́ pàtàkì lọ́wọ́ gbogbo àwọn olùkọ́ mi láti ilé ìwé alàkọbẹ́ẹ̀rẹ̀ títí ilè ẹ̀kọ́ giga ti mi wà yìí ti ilé ìwé Michael Ọtedọla College of Primary Education (MOCPED) Ilú Ẹ̀pẹ́, ní ìpínlẹ̀ èkó fún ìmọ̀ràn wọ́n lórí ìdàgbàsóké ẹ̀kọ́ mi, ni pàtàkì júlọ ìyá aafin O.T. Ọlabọde tí wọ́n jẹ́ aláboojútó àti olùtọ́nísọ́nà fún mi nígba ti mo ń ko ìwé àpilẹ̀kọ yìí. Mo ṣe ládùúrà pé, ìwájú ni ọ̀pá ẹ̀bìtì yín yóò máa ré sí o. Ẹ ò rí ṣubú dàánú, ẹ ó ni rín lọ́jọ́ tébi bá n pa ọ̀nà (Àmín).

Mo tún dúpẹ́ lọ́wọ́ àwọn òbí mí tí wọ́n làkàkà láti rí pé mo ṣe àṣeyọrí lórí ẹ̀kọ́ mi, pàápàá júlọ ìyá mi, ìyá aafin Idowu Salami, abiyẹmọ tòótọ́, ìyá lọjọ ìṣoro, àwọn Yorùbá bọ̀, wọn ni bi kò ba si igi lẹ́yìn ọgbà, wi wo ni wó, mo dúpẹ́ gidigidi gan lọ́wọ́ mama mi, mo gba ládùúrà pe iṣu ọmọ a jìna fún yín jẹ (Àmín).

Ọpẹ́ mí tún lọ́ sì ọ̀dọ̀ olóòlùfẹ́ mi láti fi ìmọ̀ ore àti ìdúpẹ́ mi hàn sí, Ọ̀gbẹ́ni Ọlọrunfẹmi Otuyẹmi nítorí pé ó ṣe gúdúgúdú méje àti yàáyàá mẹfa, kí Ọlọ́run bá mi ràn lọ́wọ́.

Ní ìkọ́tán ọpẹ́ mi tún lọ sí ọ̀dọ̀ àwọn ọ̀rẹ́ mi, fún ìrànlọ́wọ́ wọn lọ́nà kan tàbí òmíràn àti fún àṣeyege iṣẹ́ yìí, Ọlọ́run yóò máa ràn yín lọ́wọ́. Yorùbá bọ̀, wọ́n ní eégun nlá ni gbẹ̀yìn ìgbàlẹ̀ léèkan síí mó tún dúpẹ́ lọ́wọ́ Ọlọ́run Ẹlẹ́dàá mi, oyigiyigi, Ọba oníbú ọrẹ, Atẹrẹrẹ kárí ayé, Káábiyesi o, títí ayé ni n o máa dúpẹ́.

ORÍ KÌN-ÍN-NÍ

1.0     ÌFÁÀRÁ

Yorùbá bọ̀, wọ́n ni, bí kò nìdìí, obìnrin kan kìí jẹ́ kúmọ́lú ìdí nìyí tí mo fi ń kọ iṣẹ́ ìwádìí mí yìí lórí gbajúmọ̀ olóògbé olórin Ọládìípọ̀ Owomọyela tí gbogbo ayé mọ̀ sí Orlando Ọwọh, ẹni tí ó máa ń kọ irúfẹ́ orin tí òun alára ń pè ní African Kẹnnerica.

Nínú iṣẹ̀ ìwádìí mí yìí, a óò ni ànfààní láti mọ irúfẹ́ orin tí ó wá láàárìn àwọn Yorùbá, ìpò orin Orlando Ọwọh láàárín orin amúlùúdún, eléyìí tí yóò sì fún ẹni tí kò tilẹ̀ mọ̀ nípa rẹ̀ ni ìmọ̀ pé orin rẹ̀ kò ṣe é fọwọ̀ rọ́ sẹ́yìn láàárín àwọn olórin bi tirẹ̀ yóòkù àti pé ọ̀gá sin í láwùjọ́ pèdèpèdè. A óò tún ní ànfààní láti kà nípa ìwúló àwọn orin amúlùúdùn láwùjọ Yorùbá.

Síwájú sí, a ní anfààní láti kà nípa bí Orlando Ọwọh ṣẹ máa ń ṣọwọ́ lo èdè nínú orin rẹ̀. Aà tí tún láti sọ nípa èrò àwọn ènìyàn nípa orin tí Orlando Ọwọh ń kọ̀.

Níbí yìí ni á óò ti rí onírúurú èrò ti àwọn ènìyàn ni sí orin rẹ̀ nípa dídára tàbí áìdára.

Bákan náà ni a ọ́ọ̀ tún ní ànfààní àti tẹ̀síwájú nípa ọjọ́ ìwájú orin Orlando Ọwọh gẹ́gẹ́ bí òwe Yorùbá kan tí ó sọ wí pé ìgbà kò lọ bí òréré, ọjọ́ kìí tọ́ lọ bi ọ̀pá ìbọn tótó ṣe bí òwe àẹ́ọn àgbà. Níbí yìí ni a óò tin í òye àti àfojúsùn ọjọ́ ìwájú orin Orlando Ọwọh.

1.1        KI NI LITIRESO

Litireso je ise-ona ti o n se afihan iwa isesi, ihuwasi ati asa kan. Loitireso je irisi awujo ti a fi ewa ede gbe kale eyini ohun ti o yato si ohun ti kii se litireso.

Litireso je atinuda ti a gbe kale lati se afihan awon ohun ti o n sele lowolowo tabi awon ohun to ti sele seyin seyin ni awujo bi litireso se n se akiyesi ayika ni o n se afihan bi awujo ti a furugbin re se ri. Litireso ma a ri pe akiyesi si ohun auyangan ati awon ohun amusogo ti o bori iwa aito to kun awujo fofo.

          Orisirisi alaye ni awon ojogbon ti menu ba lori nnkan ti litereso je. Fun apeere, Babalola (1969) so pe ohun ti o n je “Litireso ni akojopo oro ni ede kan tabi omiran. Iru ijinle oro to jasi ewi, arofo, itan alo, iyanju, iroyin tabvi ere onitan ti a mo si ere onise tabi ere akonilogbon lori itage. O tun pe litireso ni akosile ti o n fi bi aye ti ri han. Ki litireso to di kiko sile tabi tite jade ninu iwe, opolopo igba ni o je wi pe litireso ni ise ona ti a fi oju inu wo ti o jinle ati asayan oro to muna doko ni gbigbe jade lati fi se alaye.

Fasakin (1992) nigba ti o ye ise Babalola (1969) ati Oginni (1981) wo, o pe litireso ni akojopo ijinle oro ni ede kan tabi omiran. Inu ijinle oro naa le ewi, arofo itan, alo ere onitan tabi onise ati bee bee lo.

O tesiwaju lati so pe a le fi litireso salaye eniyan ati awujo re. bi eniyan ba ro litireso ni arojinle o je nnkan gidi ti o si wulo lawujo.

Siwaju si   awon onkowe bii De Bonald ati Taine ti so asoye oro pe afihan awujo ni litireso so je, won toka si pe bi dingi tii je afoju eni han bee ni litireso je fun awujo.

Ogunsina (1988) so isonisoki ohun ti litireso je nigba ti o salaye pe:

          Afihan awujo ni litireso je…….

          Bi dingi ti o je afoju eni han

          Ni litireso je fun awujo

          Ki se pe litireso n je fi awujo han

          Nikan, atupale awujo lo n se

Ilesanmi (1990) ati Kenhinde (1988) mu u dani loju pe:

          Litireso ni ilana ti a n gba so faye gbo ohun ti a gbe kale lona ara tabi lona alumokoroyi lopo igba lai daruko pato awon eni ti oro kan gan-an. Sugbon ti asayan oro ijinle pelu ohun to bu ewa kun ohun ti a n so maa n saba je eni to n se agbekale naa logun.

Ise ti litireso n se ni ki o dani laraya, ko koni logbon ko si kilo iwa (Awe, 2004). Ti awon eniyan awujo ba farabale ti won ronu jinle, ede litireso yoo ye won,  yoo si tu gbogbo koko ti ehun oro litireso ka.

1.1.1           ISORI LITIRESO

Ona meji ni a le pin litireso Yoruba si, akoko ni litireso alohun, ekeji si ni litireso apileko, bakan naa ni a le pin litireso alohun si isori meta

          Alo apamo

          Ewi alohun

          Alo onitan

Bi litireso alohun se je eya kan lara litireso Yoruba Yoruba ti o pin si isori meta meta bee ni litireso apileko pin si isori meta.

          Ewi apileko

          Ere onitan tabi ere onise

          Itan aroso

Kii se dandan ni ki litireso je akosile gbogbo awon ero ati imo ijinle to ti wa ni opolo awon eniyan awujo sorosoro ni litireso je. Eyi ti o wa ninu opolo ti a ko ko sile lati inu opolo wa ti a si se atejade re ni apileko

          Bi o tile je wipe opolopo litireso alohun ni a ti n ko sile ti a si n te jade, sugbon eyi ko so won di apileko rara. Nitori pe opolopo litireso apileko ti a ko sile ni a le fi ohun orisirisi ti o ba wu wag be e jade bi I ohun ijale, iyere ifa, abbl ti eyi ko si so won di litireso alohun.

          Ti a ba wo akole ise yi a o ri I pe litireso apileko ni o da le lori. Isori ti akole naa wa ni ere onitan ti a tun mo si ere onise.

1.2     KÍN NI ORIN?

Onírúurú àwọn onímọ̀ ìjìnlẹ̀ ni wọ́n ti fún orin ní oríkì ṣùgbọ́n ojú ọ̀tọ̀ọ̀tọ̀ ní olúkúlúkù wọn fi wo orìkì orin. Ọ̀nà tí wọ́n sì gbé oríkì yìí gbà kò jọ ara wọn, ọ̀nà kan ò wọjà ni. Díẹ̀ nínú àẹ́ọn tí ó ti gbìyànjú láti fún orin ní oríkì ni.

“ C.M Bówa (1962) tí ó sọ pé:

“Ohun tí a lè pè ní orin ni nnkan tí a ròò lọ́kàn ti a sì

Kọ jáde nígbà tí ó dàbí ẹni pé a àwọn nnkan tó ṣàjòjì

Tàbí ju agbára wa lọ. nígbà tí a ro pè ọ̀rọ̀ ẹnu lásán kò

Ni lè ṣàlàyé bí nnkan náà ṣe ká wa lára to”.

Ti a bá wo oríkì yìí, a ní láti ri pé ó fi síbìkan, nítorí pé kìí ṣe orin nìkan ní ènìyàn fi máa ń gbé èrò ọkàn jáde, ṣùgbọ́n ó jẹ́ ọ̀kan lára ọ̀nà ti a lè gbàgbé èrò ọkàn jáde.

“Olúkoju E.O (1982) ni tirẹ̀ sọ wí pè:

“Ọ̀kan lára ọ̀nà tí Yorùbá ń gbà láti lo ohun wọn lọ́nà àrà láti fi èrò inú wọn hàn ni orin jẹ́. Orin dàbí ọ̀rọ̀ tí a sọ tí ó yá nílẹ̀ ju ìgbà tí à ń sọ̀rọ̀ lásàn lọ.

Tí a bá wo oríkì yìí, a ó rí wí pé nígbà tí ènìyàn bá ńkọ ọ́ nítorí pé àwọn orìn mìíràn wà tí ó jw wí pé wọ́n lọ nílẹ̀ ju ọ̀rọ̀ ẹnu lọ.

Nínú ìwé ewì Princeton (1993) Princeton (Encyclopedia of poetry and poetics) náà ṣàlàyé wí pé

“Orin wà gẹ́gẹ́ bí ọ̀rọ̀ tí ó ní orísun èyí tí a kò lè yapa kúrò nínú ewì, àwọn Yorùbá nítorí pé ó n mú àròjìnlẹ̀ sínu ọkàn àwọn ẹni tí ó ń gbọ́ ọ yálà ó ni ilù tàbi kó ni, orin ò lè gbé ohun dídùn jáde pẹ̀lú ìlù.

Nnkan ti mo rí sí oríì yìí ni wí pé kìí ṣe gbogbo orin ni a lè lu ìlù sí, kìí sìí ṣe gbogbo rẹ̀ náà ni ó dùn gbọ́ ọ́ lẹ́ti.

Pẹ̀lú gbogbo ìwádìí ti mo ṣe lórí ìtumọ orin, tí mo sì ní àwọn onirùurú orìkí tí àwọn onímọ̀ fún orin ni ó jẹ́ kí èmi náà ní òye orúkọ orin àti wí pé ìtùmọ́ tí orin ni sí èmí gan-an- alára.

Ni èrò témí, orin ni àkójọpọ̀ ọ̀rọ̀ tàbí àpapọ̀ ìrò tí ó máa ń dùn gbọ́ ọ́ léti ẹnití ó ń gbọ.

Orin yìí náà ni ènìyàn máa ń lò láti gbé èrò ọkà jáde, orin yìí kò sì ní ìgbà ka pàtó tí Yorùbá máa ń kọ́.

1.3     IPÒ TÍ YORÙBÁ TO ORIN SÍ

Yorùbá kò kóyán orin kéré nínú gbogbo igbòkègbodò wọn, kò sí ìṣẹ̀ yòówù ti Yorùbá kìí ni orin fún. Kọọ̀rinkọrin ni àwọn Yorùbá nínú àwọn orin wọ tí ó kún fún ọ̀rọ̀ bi ewì, wọ́n á máa sọ ìtàn dídùn nípa ayé àtijọ́, bí òde ṣe rí lọ́wọ́ àti ìrètí nípa ọjọ́ ọ̀la.

Gẹ́gẹ́ bí Bọla Idowu (1962:35) ṣe sọ, kò yà wá lẹ́nu nígbà tí ilé-iṣw rédíò ìpìnlẹ̀ Ọ̀yọ́ bá ń kọrin pé Yorùbá ló ni orin, orin náà ló sì ní wọ́n. Wọ́n á wí báyìí pé:

“Àwa la lorin

Orin náà ló niwá

Orin ò lè báwa lójij

Àwa la lorin

Orin náà ló niwá”

Wàyí o, ẹ jẹ́ kí a wo oríṣíríṣí ìṣẹ̀lẹ̀ tí a lè lo orin fún ní ilẹ̀ Yorùbá. Gbogbo ìṣẹ̀lẹ̀ ti ó bá ń ṣẹlẹ̀ láàrìn àwọn Yorùbá ni wọ́n máa ń ni orin tí ó bamu gẹ́gẹ́ bi a sì ti ṣe mọ̀ wí pé orin ni a máa ń lò láti gbé èrò ọkàn wa jáde bí oríkì rẹ̀ ti sọ.

Àpẹẹrẹ

          “Ta ló nàá o

          ẹyẹ ni o

          sọ̀kò bá o

          ó sá lọ o

Eléyìí jẹ́ orin tí ó ń fi ìrétí wọn hàn lórí ọjọ́ ìwájú wọn tàbí tí ọmọ wọn. orin tí àwọn abiyamọ tún máa ń kọ tí ọmọ bá kọ̀ tí kò dákẹ́ mọ́ nìyí;

“Ó tó ọmọ mí, ótó

          ṣèbi mo tí bẹ̀ ó lẹ́ẹ̀kan

          o má si rorò pọọ

          ó jọ pẹ̀

          o lá ṣejù lọ́wọ́

1.3.3  ORIN ÌTÙNÚ

Àwọn Yorùbá tún máa ń lo orin láti fit ù ènìyàn nínú. Irú ori yìí máa ń ṣíṣẹ́ ìwáàsù fún olùgbọ̀, ó si tún máa ń sọ fún olùgbọ́ rẹ̀ wí pé kí ó ní ìrètí.

Àpẹẹrẹ

          “Bóti wù kó gùn kó le tó

          Ó ń sọmọ olókùú bẹ́ẹ̀ ni

          A ó ni sin-in pẹ̀lú òkú rẹ̀

          Wàá bori ìṣòro dandan

1.3.4  ORIN Ẹ̀HÓNÚ

Ni ọ̀pọ̀lọpọ̀ ìgbà, dípò kí Yorùbá lo ọ̀rọ̀ ẹnu lásán láti ẹ̀hónú hán, wọ́n a máa lo orin.

Bí àpẹẹrẹ, bi àwọn òbí ọmọbìnrin bá fi fún ẹnikan ti inú rẹ̀ kò dùn mọ́, ó fi ẹ̀hónú rẹ̀ hàn nipa fifi orin gbée jáde báyìí pé:

          “Ẹni ẹ ni n fẹ́

          Ẹni ẹ ni n fẹ́

          Bóyá bóyá óyá

Ẹni ẹ torì ẹ̀ nà mí

Bóyá bóyá  óyá

Ni n ó fẹ

Àwọn ará ìlú tún máa n fi ẹ̀họ́nú wọn hàn. Àpẹẹrẹ eléyìí ni wí pé ìgbà tí wọ́n ni kí àwọn obìnrin san owó orí ni ìlẹ̀ Yorùbá orin tí àwọn obìnrin kọ láti fi ẹ̀hónú wọn hàn niyi.

“Gọngọ a á sọ ò o

Gọngọ a á sọ ò o ọba wa

Eni kọ́kùnrin sanwó orí

A ò kọ̀ èwo tún ni tobìnrin

Gọngọ a á sọ ò o”

                 

      Bank: ACCESS BANK PLC

   Account Name: ALELAMOLE PRECIOUS H. 

   Account Number: 0732881883

   Account Type:SAVINGS
   Amount: ₦3,000

INSTRUCTIONS AFTER PAYMENT.

After payment, send the following details to 08133742738 or 08056089202 or e-mail your payment details to omotopreciousventures@yahoo.com

Payment Details We Expect From You.

• Depositor’s name
• ATM location (for ATM transfers)
• Bank used in making the payment (for ATM transfers and Bank deposits)
• Amount paid
• The Requested Project topic
• A functional e-mail address

Projects are sent in MS word format within 30 minutes of payment confirmation.

   For questions and complaints call: +2348133742738 or +2348056089202